Ochrona środowiska

Na ziemi kociewskiej znajduje się 28 rezerwatów przyrody, w tym 10 leśnych („Brzęczek”, „Cisy nad Czerską Strugą”, „Orle nad Jeziorem Dużym”, „Ustronie”, „Dolina Kłodawy”, „Krwawe Doły”, „Brzęki im. Zygmunta Czubińskiego, „Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego”, „Jelenia Góra”, „Miedzno”), siedem florystycznych („Opalenie Górne”, „Opalenie Dolne”, „Wiosło Małe”, „Wiosło Duże”, „Jeziorka Dury”, „Kuźnica”, „Jezioro Ciche”), trzy krajobrazowe („Wyspa na Jeziorze Przywidzkim”, „Krzywe Koło w Pętli Wdy”, „Żródła rzeki Stążki”), cztery torfowiskowe („Jezioro Martwe”, „Jezioro Mętne”, „Bagno Grzybna”, „Osiny”) i cztery faunistyczne („Czapli Wierch”, „Zdrójno”, „Czapliniec-Koźliny”, „Jezioro Udzierz”). Kilka rezerwatów jest projektowanych.

W granicach Kociewia mieści się Wdecki Park Krajobrazowy, niewielki fragment wschodniej części Tucholskiego Parku Krajobrazowego oraz w strefie krawędziowej doliny Wisły, od okolic Nowego po Świecie - północna część Zespołu Parków Krajobrazowych Doliny Dolnej Wisły. W tychże granicach znajduje się ponad 300 pomników przyrody, w tym głównie sędziwe drzewa (dęby, buki, lipy, topole, klony, sosny i inne) oraz duże głazy narzutowe, których zarejestrowano ponad 20. Najwięcej drzew pomnikowych jest w gminie Skarszewy (25), tam też występuje najwięcej głazów narzutowych (10) położonych w lasach pomiędzy Pogódkami a jeziorem Duży Mergiel. Największy z nich o nazwie „Diabelski Kamień” leży w Pinczynie. Jego obwód wynosi 8 m, a wysokość 2,5 m. Drugi godny uwagi „Diabelski Kamień” zalega w dolinie Wierzycy pod Pelplinem (obw. 8 m, wys. 2,5 m).

Na Kociewiu wydzielone zostały też liczne obszary chronionego krajobrazu, między innymi: „Borów Tucholskich” (w obrębie gmin: Stara Kiszewa, Zblewo, Osieczna, Lubichowo, Osiek, Skórcz i Smętowo Graniczne), „Doliny Wietcisy”, „Polaszkowski” (wokół Jezior Polaszkowskich), „Doliny Wierzycy” (atrakcyjny krajobrazowo środkowy odcinek doliny), „Przywidzki” (na pograniczu Kociewia i Kaszub), „Gniewski” ( w dolnym odcinku Wierzycy, w obrębie gmin: Gniew, Pelplin i Morzeszczyn) oraz ”Nadwiślański” (w bogato rozciętej erozją strefie krawędziowej doliny Wisły).

Rezerwat ptasi "Czapli Wierch" (Gmina Osiek)
Rezerwat o powierzchni 5,26 ha, położony nad wschodnim brzegiem Jeziora Słonego. Chroni kolonię (ok. 30 gniazd) czapli siwej oraz fragment boru mieszanego z około 200-letnim drzewostanem sosnowym. Nad jeziorem ciągnie się pas brzegowy olchy i sosny. W podszycie występuje w drobnych kępach brzoza i jałowiec.

Rezerwat "Krzywe Koło w Pętli Wdy" (Gmina Osiek)
Rezerwat krajobrazowy o powierzchni 10 ha położony na terenie leśnictwa Błędno, pomiędzy miejscowościami i Łuby i Suchobrzeźnica, około 3 km na południe od wsi Kasparus w gminie Osiek, w kompleksie Borów Tucholskich. Ochronie rezerwatu podlega śródleśny przebieg rzeki Wdy. Tworzy ona w tym miejscu pętle o średnicy około 400 metrów zacieśniającą się do kilku metrów. Rezerwat został utworzony w 1960 roku. Ochroną objęto pierwotny żyzny las mieszany o bogatym składzie gatunkowym. W górnym piętrze występują 150- letnie sosny i dęby, zaś w dolnym graby, świerki, brzozy, osiki, lipy i klony. W runie spotyka się jagodę czarną, marzankę wonną, majownik, orlicę i szczawik. Krzywe Koło jest stanowiskiem rzadkiego w Polsce chronionego drzewa jarzębu brekini oraz innych gatunków rzadkich i chronionych jak: lilia złotogłów, kruszczyk rdzawoczerwony, wawrzyn, wilczełyko, napastnica zwyczajna. Obszarem rezerwatu przebiega szlak pieszy czerwony „Jezior Kociewskich”, którym dotrzeć można także do rezerwatu „Czapli Wierch” nad Jeziorem Słonym. Najprzyjemniejszą trasą wiodącą do rezerwatu jest jednak szlak krajowy rzeki Wdy zaliczany do piękniejszych nizinnych szlaków kajakowych w kraju. Pozwala on z znacznym stopniu doświadczyć piękna rezerwatu w jego unikalnej formie i treści.

spływ kajakowy Wdą

Rezerwat przyrody "Jezioro Udzierz" (Gmina Osiek)
Rezerwat florystyczno-ornitologiczny o powierzchni 229,88 ha położony na terenie leśnictwa Leśna Jania, na południowy zachód od miejscowości Udziera. Jest to najmniej znany rezerwat w naszym powiecie, nawet miejscowym. Istnieje od maja 2008 roku. Chroni zarastające zeutrofizowane jezioro jako ewenement ornitologiczny i zbiorowisko trawiasto-turzycowe. Wokół rezerwatu utworzono otulinę o powierzchni 244,82 ha. Przebywający mają możliwość zobaczyć rzadkie ptactwo wodne m.in. gęś gęgawa, żuraw, bąk, perkoz dwuczuby, łabędź niemy, cyraneczka, śmieszka, rybitwa czarna, itd. Łącznie znajduje się tu około 70 gatunków zwierząt. Szata roślinna rezerwatu stanowi rzadki przykład płytkiego lądowiejącego zbiornika eutroficznego z typowo wykształconą roślinnością wodną i bagienną. Cechuje się wyjątkowym bogactwem flory, liczącej ponad 500 gatunków roślin naczyniowych, wśród których znajdują się obficie reprezentowane gatunki chronione i zagrożone wyginięciem.

Rezerwat "Zdrojno" (Gmina Osieczna i Osiek)
Rezerwat faunistyczny położony na terenie leśnictwa Zdrójno, na zachód od Kasparusa w północno – zachodniej części gminy Osiek. Całkowita powierzchnia rezerwatu wynosi 168,97 ha, z czego w zarządzie Lasów Państwowych 155,30 ha. Został utworzony w 1983 roku w celu ochrony stanowisk bobra europejskiego oraz licznych gatunków ssaków i ptaków lęgowych, m. in. żurawia zwyczajnego, łabędzia niemego, bociana czarnego i zimorodka. W 1979 roku wprowadzono tu 11 sztuk bobrów, których potomstwo spotkać można obecnie w całym dorzeczu Wdy, a także na Wierzycy. Rezerwat obejmuje tereny leśne, Jezioro Brzezianek i kilkukilometrowy odcinek dopływu Wdy - strumień Brzezianek, na brzegach którego występują fragmenty łęgów, a na wyższych terenach grądu i boru mieszanego oraz zbiorowisk nieleśnych, głównie szuwarowych i torfowiskowych. Rośnie tu wiele interesujących gatunków flory, z czego 14 objętych ochroną, np. kruszczyk błotny i listera jajowata, oraz 18 innych uznanych za rzadkie i zagrożone w Polsce lub regionie. Rezerwat ten odniósł pełny sukces: wprowadzone bobry zadomowiły się. Optymalne warunki bytowania i ochrona prawna pozwoliły na dużą dynamikę rozrodu i obecnie większość zbiorników wodnych i całe dorzecze rzeki Wdy jest zasiedlone przez te zwierzęta.

Rezerwat Leśny Brzęczek (Gmina Skarszewy)
Rezerwat leśny. Obejmuje ochroną zbiorowiska żyznej i kwanej buczyny pomorskiej z okazałym 150-letnim drzewostanem. Są tu stanowiska rzadkich i chronionych roślin naczyniowych.

Arboretum Wirty Las Ochronny I Grupy (Gmina Zblewo)
Ogród dendrologiczny założony w 1975 r. przez nadleśniczego Nadleśnictwa Wirty Adama Putrich przy współpracy prof. Adama Schwappacha. Położony jest w Wirtach nad Jeziorem Borzechowaskim. Zajmuje powierzchnię 33,61 ha, na której zgromadzono 450 gatunków drzew i krzewów. W ostatnich 20 latach wykonano szereg nowych nasadzeń dzięki czemu, kolekcja drzew powiększyła się o wiele nowych gatunków głównie dalekowschodnich. Jedną z atrakcji Ogrodu Dendrologicznego są istniejące ciężki: widokowa i dydaktyczna, które sprzyjają edukacji ekologicznej. Obecnie Wirty stanowią jeden z najstarszych i najciekawszych tego typu obiektów w Polsce.

Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich
Jest największym obiektem chronionym w Województwie Pomorskim. Bory nazywane też "zielonym morzem", stanowią jeden z największych w Polsce kompleksów leśnych obejmujących około 1170 km2 powierzchni, z czego 30% mieści się w granicach Kociewia. Teren objęty ochroną obejmuje przeważającą część Borów Tucholskich w granicach województwa od okolic Osieka po Wdzydzki Park Krajobrazowy.

Bory Tucholskie w gminie Osiek

Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wietcisy
Położony jest w północnej części Powiatu Starogardzkiego. Swym zasięgiem obejmuje środkowy odcinek doliny rzeki Wietcisy i dolny odcinek jej dopływu Bukowiny wraz z przyległym kompleksem leśnym porastającym wierzchowinę wysoczyzny. W dnie doliny Wietcisy występują wartościowe zbiorowiska roślinności terenów podmokłych. Istotnym walorem jest naturalny bieg Wietcisy, silnie meandrującej wśród terenów o małym stopniu przekształcenia antropogenicznego.

Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy
Rozpościera się na pograniczu między Pojezierzem Kaszubskim, a Borami Tucholskimi i Pojezierzem Starogardzkim. Obejmuje on środkowy odcinek doliny rzeki, od okolic Kościerzyny po Starogard Gdański. Główną wartość przyrodniczą obszaru stanowi dolina rzeczna z całym zestawem elementów morfologicznych (meandrujące koryto, starorzecza, sterasowane zbocza, pagórki meandrowe i krawędzie), wraz ze zróżnicowanymi zbiorowiskami roślinności.

Ponadto na uwagę zasługują parki wiejskie (podworskie). Jest ich tu ponad 70 i rozmieszczone są głównie na obszarach użytkowanych rolniczo, a więc na środkowym, północno-zachodnim oraz wschodnim Kociewiu. Żaden z nich nie jest objęty ochroną prawną, a są one, mimo daleko posuniętej dewastacji, jeszcze interesujące i zasługują na miano zabytkowych. W ich drzewostanie zachowało się wiele cennych gatunków drzew zarówno rodzimych, jak i obcych. W niektórych znajdują się lipowe aleje. Do najbardziej interesujących zaliczyć należy parki w Bietowie, Bolesławowie, Gniewskich Młynach, Gołębiewie Wielkim, Górze, Kopytkowie, Kręgu, Małym Garcu, Miradowie, Owidzu, Pelplinie, Starej Jani, Swarożynie i Szczerbięcinie. Niektóre parki wiążą się z zabytkową zabudową, na przykład w Rynkówce, Brodach Pomorskich, Janiszewie, Opaleniu, Swarożynie i Zajączkowie. Dużą wartość przyrodniczą przedstawia Ogród Dendrologiczny i Arboretum w Wirtach w pobliżu Borzechowa. Znajduje się w nim wiele interesujących gatunków drzew rodzimych i egzotycznych oraz ciekawie urządzone alpinarium.